خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ و ادب: روز ملی صادرات، هر ساله یادآور این نکته است که تاکنون چه عملکرد مثبت و اثربخشی در حوزه صادراتی صنعت چاپ کشور انجام شده است. در این میان به نظر می‌رسد اتحادیه صادرکنندگان صنعت چاپ ایران، می‌توانست و می‌تواند نقشی بسزا و قابل اعتنا در عرصه این مهم داشته باشد. اتحادیه‌ای که نزدیک به یک دهه از تأسیس آن گذشته است. این بار، جلال ذکایی مدیرکل سابق دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، که اتحادیه صادرکنندگان صنعت چاپ ایران در زمان مدیریت وی تأسیس شد، به سئوالات ما در این باره پاسخ داد و به بیان نظرات و دیدگاه‌های خود پیرامون عملکرد این اتحادیه و نقش آن در توسعه صادرات خدمات چاپی پرداخت. آنچه در پی می‌خوانید، حاصل گفتگو با مدیرکل سابق دفتر امور چاپ و یکی از بنیانگذاران اتحادیه صادرکنندگان صنعت چاپ کشور است.
با توجه به اینکه اتحادیه صادرکنندگان صنعت چاپ ایران همزمان با مدیریت جناب عالی در دفتر امور چاپ تأسیس شد، شما فعالیت‌های چند سال اخیر این اتحادیه را تا چه حد منطبق بر اهداف مدنظر تأسیس آن می‌دانید؟
یکی از اولویت‌های اصلی بنده در دوران مدیریت بر دفتر امور چاپ، تأسیس و راه‌اندازی تشکل‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد تخصصی در حوزه صنعت چاپ بود. این رویکرد نیز به دلیل کاهش تصدی‌گری دولت و خروج دفتر امور چاپ از مجموعه فعالیت‌هایی بود که در حوزه مسئولیت‌های این دفتر محسوب نمی‌شدند و همچنین به نظر می‌رسید که ظرفیت‌های اجرای این فعالیت‌ها در بخش خصوصی وجود داشت. از این رو، در آن دوره تشکل‌های فراوانی مانند انجمن چاپ دیجیتال، انجمن واردکنندگان ماشین‌آلات و اتحادیه صادرکنندگان صنعت چاپ ایران تأسیس شدند. این تشکل‌ها در زمانی تشکیل شدند که هیچ سازمان خصوصی تخصصی در صنعت چاپ کشور وجود نداشت.
البته در این بین اتحادیه صادرکنندگان نسبت به سایر تشکل‌ها نمود و بروز بیشتری داشت. به این دلیل که در آن دوره بنده تصور می‌کردم، ظرفیت‌های صادراتی فراوانی در صنعت چاپ کشور وجود دارد. لذا بر این باور بودم که با تشکیل این اتحادیه می‌توان همگرایی را در بین ظرفیت‌های موجود ایجاد کرد و به مقابله با رخوت و سستی صنعت چاپ پرداخت. در همان دوره یکی از مسئولان سازمان توسعه تجارت که بسیار هم خود را با صنعت چاپ آشنا می‌دانست، به بنده اعلام کرد که چندان نسبت به توسعه صادرات صنعت چاپ کشور خوشبین نباشید؛ چرا که بازار این صنعت اشباع شده و نمی‌توان در یک بازار اشباع‌شده به دنبال ایجاد فضاهای تازه بود. بنا بر دلایلی که ذکر کردم، تصمیم گرفتیم که اتحادیه صادرکنندگان را تأسیس کنیم. البته موضوع از همان ابتدا نیز به شکلی که ما پیش‌بینی کرده بودیم، پیش نرفت و متأسفانه عده‌ای از دوستان که تنها حضور در سندیکاها را وجهه همت خود قرار می‌دهند، جریان را تا حدودی تغییر دادند، اما تأسیس این اتحادیه برای ما از اهمیت بیشتری برخوردار بود. لذا این اقدام را انجام دادیم.
وضعیت فعلی این اتحادیه را چطور ارزیابی می‌کنید؟ و آیا این اتحادیه در حال حاضر ظرفیت‌های لازم برای فعالیت را دارد؟
بعد از اقدامات اولیه نظیر شرکت در نمایشگاه صنعت چاپ قزاقستان و حضور جدی در نخستین نمایشگاه چاپ و بسته‌بندی کشور عضو اکو (پکو)، هیچ اقدام مؤثر و قابل عرضه‌ای توسط اتحادیه صادرکنندگان انجام نشده است. با این اوصاف بنده احساس می‌کنم که هنوز هم ظرفیت‌های لازم برای فعالیت‌های اثربخش این اتحادیه وجود دارد. اگر این اتحادیه به تمام ظرفیت‌های موجود در صنعت چاپ کشور توجه کند و تلاش داشته باشد که از تمام این ظرفیت‌ها استفاده کند، قطعاً می‌تواند نقش مؤثری در توسعه صادرات خدمات صنعت چاپ داشته باشد. یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر وجود این ظرفیت‌ها، وضعیت شکلی اتحادیه صادرکنندگان است؛ چرا که تحت پوشش اتاق بازرگانی است و می‌تواند ارتباطات مؤثری با سازمان توسعه تجارت داشته باشد و امکانات موجود در سازمان‌ها و نهادهای صادراتی و اقتصادی استفاده کند.
در ضمن فراموش نکنیم که هنوز هم ظرفیت‌ها و توان بالقوه فراوانی در صنعت چاپ کشور، به ویژه در حوزه بسته‌بندی انعطاف‌پذیر وجود دارد. در این حوزه هم در بخش قیمت تمام شده و هم در بخش کیفیت آثار ارائه شده توان رقابت با دیگر کشورها را داریم. در این خصوص می‌توانیم چاپخانه‌هایی برای بازارهای صادراتی تأسیس کنیم و یا چاپخانه‌های مشترک با كشورهای همسایه داشته باشیم.
با این توضیحات، چرا در سال‌های اخیر شاهد هیچ نوع اقدام جدی و قابل قبول در این اتحادیه نیستیم؟ آیا شناختی از بازارهای هدف وجود ندارد؟
با یک نگرش منطقی به نظر می‌رسد که متأسفانه اتحادیه صادرکنندگان خدمات صنعت چاپ، در حد یک آژانس مسافرتی تقلیل یافته است و فعالیت‌های این اتحادیه به شکل یک تورگردانی شبیه‌تر شده است. اینکه تعدادی از فعالان صنعت چاپ را به نمایشگاه‌هایی مثل «لیبل اکسپو» یا «گلف پرینت» ببرند، آیا واقعاً هدف از تأسیس این اتحادیه همین مسائل بوده است؟ برای درک بهتر این موضوع، کافی است که اساسنامه اتحادیه صادرکنندگان خدمات صنعت چاپ ایران در بخش موضوع فعالیت را مطالعه کنیم. در این صورت متوجه می‌شویم که فعالیت‌های زیادی برای این اتحادیه در نظر گرفته شده است. فعالیت‌هایی که با کمال تأسف انجام نمی‌شوند.
چرا این وضعیت به وجود آمده است؟
دلایل مختلفی برای این مسئله وجود دارد. یک نکته اصلی بروز چنین وضعیتی این است که این اتحادیه فاقد یک اتاق فکر مؤثر، کارشناسی و تخصصی است. اتاق فکری که بتواند ظرفیت‌های صادراتی را شناسایی کرده، بازارهای هدف را مشخص کند و منطبق بر یک تقویم میزان مشارکت اتحادیه در نمایشگاه‌های بین‌المللی و کشورهای مقصد را مشخص کند. همچنین ساماندهی و برقراری ارتباط و تعامل بین هیئت‌های تجاری اعزام شده از طرف ایران و یا هیات‌های تجاری که وارد کشور می‌شوند، همگی از جمله وظایف این اتاق فکر است که متأسفانه با عدم وجود آن، مشکلات فعلی رخ می‌دهد. به این دلیل تمامی فعالیت‌های اتحادیه بر اساس سلایق شخصی و ارتباط فردی است. به این معنا که فرد خاصی به دلیل ارتباطی که با بعضی از شرکت‌های نمایشگاهی دارد، تصمیم می‌گیرد که اتحادیه در کدام نمایشگاه شرکت کند یا در کدام نمایشگاه شرکت نداشته باشد.
نکته دوم عدم تعامل مناسب و منطقی بین اتحادیه صادرکنندگان و ظرفیت‌های بالقوه صادراتی موجود در کشور است. با مراجعه به سایت اتحادیه مشاهده می‌کنیم که صفحه اعضای این اتحادیه هنوز ـ بعد از گذشت هشت سال ـ راه‌اندازی نشده است. متأسفانه این اتحادیه، ارتباط و تعامل مؤثری با اعضای خود ندارد. به نظر می‌رسد که تا به حال مجمعی برگزار نکرده‌اند، ارتباطاتی با دیگر صادرکنندگان کشور به ویژه خارج از استان تهران نداشته‌اند و به طور کلی تلاش و اهتمامی برای حضور مؤثر در عرصه‌های گوناگون صادراتی از خود نشان نمی‌دهند و عمده فعالیت‌های این اتحادیه تنها محدود به انتشار چند بیانیه و نامه می‌شود. وقتی که اتحادیه صادرکنندگان در این بدیهیات ناتوان است، چطور می‌توان انتظار داشت که اقدامات مؤثری در عرصه صادراتی کشور انجام دهد. تاکنون حتی یک طرح مطالعاتی در این اتحادیه مشاهده نشده است.
به عنوان آخرین سئوال، شما چه آینده‌ای را برای فعالیت‌های اتحادیه صادرکنندگان صنعت چاپ ایران متصور هستید؟
به اعتقاد بنده اتحادیه صادرکنندگان صنعت چاپ ایران ظرفیت‌ها و توان بالقوه وسیعی را دارد. این ظرفیت‌ها می‌تواند زمینه‌های تحولات جدی و اساسی در صنعت چاپ کشور ایجاد کند. مادامی که اتحادیه در راستای انجام اقدامات جدی نظیر راه‌اندازی اتاق فکر، ایجاد تعامل و ارتباط مؤثر با واحدهای صادراتی و خروج از عملکردهای سطحی وروبنایی و... مانند نامه‌نگاری و حضور کم‌اثر در نمایشگاه‌های غیرمرتبط، عمل نکند، انتظار هیچ توسعه و پیشرفتی را نمی‌توان در آن داشت. بنابراین امیدوارم که مسئولین اتحادیه تلاش کنند تا در زمینه‌های اثربخش اقداماتی جدی و درخور توجه را انجام دهند.
نظر شما